Môi giới hàng hải
3.1 Khái niệm, cơ sở pháp lý
a) Khái niệm:
Môi giới hàng hải là dịch vụ làm trung gian cho các bên liên quan trong việc giao dịch, đàm phán, ký kết hợp đồng vận chuyển, hợp đồng bảo hiểm hàng hải, hợp đồng thuê tàu, hợp đồng mua bán tàu biển, hợp đồng lai dắt tàu biển, hợp đồng thuê thuyền viên và các hợp đồng khác liên quan đến hoạt động hàng hải. Người môi giới hàng hải là người thực hiện dịch vụ môi giới hàng hải.
b) Cơ sở pháp lý:
+ Bộ luật hàng hải Việt Nam 2005, Chương 8 (điều 166 đến điều 168 quy định về Môi giới hàng hải).
+ Nghị định 115/2007/NĐ-CP ngày 05/7/2007 về điều kiện kinh doanh dịch vụ vận tải biển.
3.2 Quyền và nghĩa vụ của người môi giới hàng hải
- Xác định trên cơ sở hợp đồng ủy thác đã được thoả thuận ký kết.
Có quyền phục vụ các bên tham gia hợp đồng với điều kiện phải thông báo cho các bên biết và có nghĩa vụ quan tâm thích đáng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan.
- Được hưởng hoa hồng môi giới khi hợp đồng được ký kết do hoạt động trung gian của mình. Người môi giới và người dược môi giới thỏa thuận về hoa hồng môi giới. Nếu không có thoả thuận trước thì hoa hồng môi giới được xác định trên cơ sở tập quán địa phương.
- Có nghĩa vụ thực hiện công việc môi giới một cách trung thực, bảo quản các mẫu hàng hóa, tài liệu và phải hoàn trả cho người ủy thác sau khi hoàn thành việc môi giới.
- Chịu trách nhiệm về tư cách pháp lý của các bên được môi giới trong thời gian môi giới.
- Người môi giới không được tiết lộ thông tin làm phương hại đến lợi ích của người ủy thác.
- Trách nhiệm của người môi giới hàng hải chấm dứt khi hợp đồng giữa các bên được giao kết, trừ trường hợp có thoả thuận khác.
3.3 Nội dung dịch vụ môi giới hàng hải
Dịch vụ môi giới hàng hải là dịch vụ thực hiện các công việc sau:
- Làm trung gian trong việc ký kết hợp đồng vận chuyển hàng hóa, hành khách và hành lý.
- Làm trung gian trong việc ký kết hợp đồng bảo hiểm hàng hải.
- Làm trung gian trong việc ký kết hợp đồng cho thuê tàu, hợp đồng mua bán tàu, hợp đồng lai dắt, hợp đồng thuê và cho thuê thuyền viên.
- Làm trung gian trong việc ký kết hợp đồng khác có liên quan đến hoạt động hàng hải do người ủy thác yêu cầu theo từng hợp đồng cụ thể.
3.4 Hoa hồng môi giới hàng hải
Hoa hồng môi giới là số tiền mà người môi giới được hưởng sau khi hoàn thành việc làm trung gian cho việc ký kết một hợp đồng môi giới giữa các bên liên quan.
Hoa hồng môi giới hàng hải thường được xác định theo các cách sau:
- Theo tỷ lệ thường được quy định đối với từng công việc thực hiện dịch vụ môi giới hàng hải: Hoa hồng môi giới vận chuyển hàng hóa được thể hiện bằng một điều khoản (Commission): 1,25%; 2,5%; 3,75%; 5%.
- Theo thoả thuận giữa người môi giới và người ủy thác.
- Theo tập quán địa phương với từng loại công việc cụ thể.
3.5 Người môi giới tàu biển
Môi giới tàu biển là một bộ phận có vai trò khá quan trọng trong ngành công nghiệp vận tải biển. Tầm quan trọng của nó không chỉ bao trùm trong phạm vi ngành công nghiệp tàu biển trong khu vực mà còn trên phạm vi toàn cầu.
Có nhiều loại môi giới tàu biển khác nhau, bởi vậy, cần phải biết những điều gì là cần thiết để có thể trở thành một nhà môi giới tàu biển.
Với ngành công nghiệp hiện nay, có rất nhiều kiểu môi giới khác nhau đang tồn tại, ví dụ như: môi giới ngoại hối, môi giới chứng khóan, môi giới nhà đất, môi giới thế chấp tài sản, môi giới bảo hiểm và môi giới tàu biển. Môi giới tàu biển là loại được xem là toàn diện nhất vì nó có liên hệ với ngành công nghiệp tàu biển quốc tế. Một nhà môi giới tàu biển làm việc giống như một người trung gian giữa người thuê tàu và người chủ hàng. Để trở thành một nhà môi giới tàu biển thì không hề dễ dàng, vì nó yêu cầu cá nhân đó phải thực sự khôn ngoan, thông minh và có hiểu biết xã hội tốt thì mới có thể đạt được hiệu quả trong công việc. Công việc này đòi hỏi nhiều trách nhiệm và bạn phải đáp ứng được những yêu cầu nêu trên trước khi bạn muốn trở thành một chuyên gia môi giới.
Bước đầu tiên để có thể trở thành một người môi giới tàu biển (MGTB) đó là phải được đào tạo một cách chuyên nghiệp. Hiện nay, có rất nhiều trường mở các khóa học đào tạo về môi giới tàu biển. Bên cạnh các trường, các doanh nghiệp vận tải cũng cung cấp loại hình đào tạo này. Để có thể vượt qua được những yêu cầu để trở thành một MGTB thì việc sở hữu một chứng chỉ đào tạo chính thức về môi giới tàu (MGT) là hết sức cần thiết. Ngoài ra, cũng cần phải xây dựng cho mình các kĩ năng cơ bản về mua bán và marketing, đồng thời hiểu được tính phức tạp trong ngành công nghiệp tàu biển.
Bước tiếp theo là cần phải có những giấy phép cần thiết trong MGTB. Bạn cũng cần phải đăng kí vào một đại lý có liên quan tới lĩnh vực này nếu như muốn lấy được giấy phép hành nghề. Muốn lấy được giấy phép, bạn cần làm những thủ tục nói trên và thanh toán phí theo yêu cầu. Trong một vài trường hợp, người đăng kí còn phải thế chấp tài sản theo mẫu của quỹ ủy thác đầu tư (trust fund) hay mẫu bảo lãnh thực hiện hợp đồng (surety bond). Đây là mẫu đảm bảo bảo hiểm cho toàn bộ những thiệt hại/rủi ro tương lai có thể xảy ra và trong trường hợp mà người môi giới tàu không thực hiện đúng trách nhiệm của mình. Ngoài ra, việc lựa chọn đại lý trong nước làm thủ tục cũng rất quan trọng, vì nó có thể giúp bạn giải quyết tất các những vấn đề có liên quan tới pháp luật có thể phát sinh trong quá trình làm việc.
Khi hoàn thành thủ tục đăng kí và tuân thủ tất cả các yêu cầu câu, Người môi giới sẽ nhận được giấy phép hoạt động và bước tiếp theo cần quan tâm đó là bắt đầu xây dựng mạng lưới hoạt động kinh doanh. Môi giới tàu biển có thể cung cấp nhiều dịch vụ khác nhau, trong đó cần lựa chọn một dịch vụ mà bạn tự tin nhất trong đó để thực hiện. Loại hình kinh doanh này sẽ sinh lợi rất nhiều nếu như người môi giới biết cách làm thế nào để thực hiện tốt các bước nêu trên trong quá trình làm kinh doanh.
Với cuộc sống hiện đại ngày nay, ngày càng có nhiều cách có thể giúp chúng ta làm kinh doanh dễ dàng hơn. Mà trong trường hợp không có những cách như vậy, thì kiểu gì việc phát triển tổ chức các nhà kinh doanh có nhiệt huyết với nghề cũng sẽ khiến cho việc kinh doanh trở lên thuận lợi hơn. Một nhóm người trong đó chính là những nhà MGTB. Nhìn chung, người MGTB là người làm việc như thể họ là người trung gian giữa chủ tàu và người thuê tàu - người mà thuê tàu để vận chuyển hàng hóa của họ, hay là trung gian của một giao dịch mang tính chất dài hạn như mua/bán các con tàu. Họ là những chuyên gia trong hoạt động thương mại của mình và phải chịu trách nhiệm về những giấy tờ liên quan tới pháp luật trong tất cả các giao dịch mà họ thực hiện. Hiện nay, trên thế giới, có vô số các hãng môi giới được thành lập, chuyên về nhiều lĩnh vực khác nhau, liên quan tới các hoạt động như: mua bán tàu, thuê tàu cont hạng nặng, thuê tàu hàng rời, thuê tàu dầu và cả việc hủy và tìm kiếm các hợp đồng mua bán tàu.
Một vài thành phố hoạt động như những trung tâm (hub) chính cho hoạt động MGTB như: London, Oslo, Geneva, New York, Houston, Piraeus, Genoa, Tokyo, Copeuhagen, Hamburg, Singaport, ShangHai và Hong Kong. Như đã nói bên trên, việc môi giới tàu liên quan tới nhiều hoạt động và những hãng lớn liên quan tới hoạt động đó, đồng thời liên quan tới nhiều lĩnh vực/ngành khác nhau.
Những lĩnh vực chính thường được lựa chọn trong hoạt động MGTB bao gồm: môi giới tàu cont, tàu hàng rời, tàu dầu và môi giới mua bán tàu. Trong hoạt động mua và bán tàu, người môi giới sẽ tiến hành điều khiển và quản lý hoạt động mua và bán những con tàu đã có sẵn, cũng như những con tàu mới đóng, mà theo ngành này thường gọi với thuật ngữ là “đóng mới – new buildings”. Quá trình mà họ hay làm (thực hiện hoạt động môi giới) chính là vấn đề cần phải bàn luận. Những người này thường tìm hiểu về xu hướng của thị trường và những cơ hội có thể có đối với những chủ tàu và người mua tàu tiềm năng. Ngoài ra, người môi giới cũng rất quan tâm tính toán tới tiền cước vận tải, định giá con tàu và tìm kiếm những con tàu phù hợp với những mục đích sử dụng cụ thể. Khi việc bán một con tàu được thực hiện, người môi giới chỉ làm trung gian điều chỉnh mức giá bán hợp lý giữa chủ tàu và người mua tàu, chứ không có trách nhiệm giải quyết bất kì một rắc rối nào khác phát sinh trong quá trình mua bán.
Người môi giới tàu hàng khô thường là những người chuyên thực hiện công việc thuê người vận tải và được những chủ tàu có tàu muốn cho thuê, hay những người thuê tàu có hàng cần vận chuyển liên lạc tới. Những người môi giới này phải có bản báo cáo đầy đủ về con tàu trong suốt quá trình hoạt động và những tuyến đường mà con tàu đó thực hiện. Ngoài ra, họ còn phải nắm rõ vị trí hiện thời của con tàu cũng như chi phí vận chuyển mà con tàu có liên quan yêu cầu. Với việc giám định và tìm hiểu xu hướng phát triển của thị trường, các nhà môi giới có thể đưa ra cho những chủ tàu và chủ hàng những lới khuyên đối với việc làm thế nào để họ có thể tăng được lợi nhuận và cắt giảm chi phí của mình.
Hoạt động môi giới tàu dầu và tàu cont cần những kĩ năng hoàn toàn khác và người môi giới tàu phải chịu trách nhiệm đáp ứng những nhu cầu thiết yếu nhất của con tàu. Người môi giới tàu dầu phải chịu trách nhiệm cung cấp các thùng dầu, thùng ga, thùng hóa chất và những thùng chứa sản phẩm khác từ dầu. Những vấn đề chính thường được các nhà môi giới trong lĩnh vực này quan tâm đó là tiền thuê tàu (hire) và phí bốc dỡ chậm (demurrage). Trong trường hợp này, những kiến thức về biển và cảng sẽ rất hữu ích đối với hoạt động làm môi giới.
3.6 Các lĩnh vực môi giới tàu biển
Môi giới tàu biển (shipbroking) là một dịch vụ tài chính, nó được xem là một phần trong ngành công nghiệp vận tải biển toàn cầu. Người môi giới tàu biển (Shipbrokers) là người trung gian/người giao dịch chuyên nghiệp (có thể gọi là brokers) giữa người chủ tàu và người thuê tàu – người cần sử dụng tàu để vận chuyển hàng hóa, hoặc giữa người bán và người mua tàu.
Một vài hãng môi giới phát triển thành những công ty lớn, bao gồm các ban chuyên sâu về nhiều lĩnh vực khác nhau như: thuê tàu hàng rời, tàu dầu, tàu cont, mua bán tàu, hủy và tìm kiếm hợp đồng mua bán tàu. Còn những hãng nhỏ hơn thì chỉ tập trung vào một vài lĩnh vực chính của thị trường vận tải.
London, New York và Singapore là 3 trung tâm MGTB và trung tâm vận tải biển chính. Tokyo (Nhật), nơi hiện nay đang được tăng cường tập trung vào phát triển các hoạt động thương mại trong nước, có truyền thống lâu đời trong hoạt động vận tải biển/ MGTB. Những nơi còn lại tiếp tục phát triển các dịch vụ vận tải biển quốc tế, như: HongKong, Shanghai, Delhi và Mumbai; Copenhagen, Geneva, Genoa, Hamburg, Oslo, Paris và Piraeuss tại Châu Âu; Và ở Bắc Mĩ, bên cạnh New York và Connecicut, Houston và Montreal Canada cũng là 2 trung tâm môi giới rất quan trọng.
Cho dù ngày nay, tuyệt đại đa số các nhà MGTB đều chuyên sâu về một lĩnh vực nhất định nào đó, nhưng việc các nhà môi giới đảm trách nhiều hơn một lĩnh vực là chuyện hết sức bình thường. Hiệp hội các nhà môi giới thuê tàu biển thiết lập những tiêu chuẩn về đào tạo ngành, việc được trở thành một thành viên trong hội này là hết sức vinh dự.
Môi giới tàu biển có thể được phân loại như sau:
Mua và bán tàu
Người môi giới mua và bán tàu xử lí việc mua và bán những con tàu đã tồn tại và những con tàu mới (mà theo thuật ngữ của ngành gọi là: “đóng mới”). Người môi giới quan tâm tới cơ hội và xu hướng của thị trường đối với người chủ tàu, những báo cáo về việc mua bán, định giá tàu, tính toán cước phí thu được, đưa ra lời khuyên về tài chính và cố gắng tìm các con tàu cung cấp cho từng nhu cầu sử dụng cụ thể. Khi một con tàu được bán, người môi giới thường đại diện cho người bán hoặc người mua tàu thỏa thuận về mức giá và các điều khoản, đồng thời cũng đưa ra hướng giải quyết cho bất kì một tranh chấp nào có thể phát sinh. Tuy nhiên, có một vài trong số các nhà môi giới mua và bán tàu lại chỉ chuyên về bán các con tàu cho các xưởng phá dỡ - công việc mà đòi hỏi người ta có những kĩ năng hoàn toàn khác.
Môi giới tàu hàng khô
Người môi giới tàu hàng khô là những người chuyên đi thuê tàu hàng rời, và thường được chỉ định hành động bởi hoặc là người chủ tàu có tàu cần cho thuê, hoặc là người thuê tàu có hàng hóa cần vận chuyển. Người môi giới thuê tàu hàng khô phải nắm rõ được các thông tin cơ bản về con tàu, bao gồm: vị trí, hàng hóa và cước phí, đồng thời chú ý một cách sát sao sự biến động của thị trường để có thể đưa ra cho khách hàng của mình những lời khuyên chính xác về việc làm thế nào để có thể tối đa hóa lợi nhuận và tối thiểu hóa chi phí. Việc vận chuyển hàng khô được phân loại theo kích cỡ của tàu vận chuyển: cụ thê là, tàu chở hàng rời được sử dụng thường chủ yếu là loại Capesize, Pamamax và Handysize. Mỗi một loại kích cỡ tàu phù hợp với một loại hàng hóa khác nhau, tuyến vận tải khác nhau. Bởi vậy, người chủ tàu, người thuê tàu và người môi giới tàu thường có xu hướng chuyên làm về một loại tàu cụ thể nào đó.
Môi giới tàu dầu
Người môi giới tàu dầu là người chuyên thuê các tàu dầu – công việc mà đòi hỏi người môi giới cần có những kĩ năng và kiến thức hoàn toàn khác so với môi giới tàu hàng khô. Người môi giới tàu dầu thường chuyên thuê các con tàu chở dầu thô, gas, sản phẩm làm từ dầu hoặc là hóa chất.
Người môi giới tàu dầu tiến hành thỏa thuận các hợp đồng hàng hải, thường được gọi là hợp đồng thuê tàu (charter parties). Các điều khoản chính của hợp đồng là cước vận chuyển (frieght)/tiền thuê tàu (hire) và tiền phạt xếp hàng chậm (demurrage).
Buôn bán dầu là hình thức kinh doanh có tốc độ phát triển nhanh, mức cước cho việc thuê tàu vận chuyển dầu thô dựa trên cơ sở của bảng vận giá Thế giới, do Hiệp Hội bảng vận giá Thế giới ban hành dựa trên cơ sở mức giá hàng năm, là phổ biến nhất.
Đối với một vài tuyến vận tải cụ thể (như vận tải từ A tới B) và một vài con tàu chuyên dụng, như tàu chở dầu LNG (mức độ chuyên dụng cao trên thị trường tàu dầu), mức cước có thể được thỏa thuận ở một mốc ấn định nào đó giữa các bên.
Môi giới tàu container
Người môi giới tàu container chuyên thuê các tàu container và cung cấp cho các chủ tàu và người thuê tàu container những thông tin có liên quan tới thị trường.
Môi giới hàng hải
Là công ty môi giới tàu và thuê tàu, chuyên vận chuyển đường biển đối với hàng bách hóa và hàng rời rắn tại Địa Trung Hải, Atlantic (Châu Âu – Châu Phi), Baltíc, khu vực Biển Đen.
Giới vận tải biển thì hết sức phức tạp và bên cạnh việc việc lựa chọn tàu và chủ tàu (hải quan, việc làm hàng, hãng vận tải…), nó còn đòi hỏi việc quản lý các nhân tố phải thực sự hợp lý.
